NgaGeorge Monbiot

I gjori, Keynes. Shtypi botëror javën e kaluar e nxiu emrin e tij. Jo pa qëllim: shumica e “kokëgdhëve’ që raportojnë samitin e G20 që u zhvillua gjatë fundjavës, me të vërtetë besojnë se ai propozoi dhe themeloi Fondin Monetar Ndërkombëtar. Është një nga ato tregime që kalojnë pa u kontrolluar nga një gazetar në tjetrin.

E vërteta është më interesante. Në konferencën e OKB-së “Bretton Woods” në vitin 1944, John Maynard Keynes paraqiti një ide shumë më të mirë. Pasi e nxorën jashtë, Geoffrey Crowther – atëherë redaktori i revistës Economist – paralajmëroi se “Zoti Keynes kishte të drejtë … bota do të pikëllohet keq për faktin se argumentet e tij u refuzuan”. Por botës nuk i vjen keq, sepse pothuajse të gjithë – përfshirë Ekonomistët – kanë harruar atë që ai propozoi.

Një nga arsyet për krizat financiare është mosbalancimi i tregtisë midis kombeve. Vendet grumbullojnë borxhin pjesërisht si rezultat i deficitit tregtar. Ata lehtë mund të bien në një spirale vicioze: sa më i madhe borxhi i tyre, aq më e vështirë është të krijojë një suficit tregtar. Borxhi ndërkombëtar rrënon zhvillimin e njerëzve, e dëmton ambientin dhe kërcënon sistemin global me krizat periodike.

Siç Keynes paralajmëroi, nuk ka asgjë që shtetet debitore mund të bëjnë. Vetëm vendet që mbajnë një suficit tregtar kanë forcë të vërtetë, kështu që ata duhet të jenë të detyruara të ndryshojnë politikat e tyre. Zgjidhja e tij ishte një sistem i zgjuar për të bindur vendet e kreditorëve që të shpenzonin paratë e tepërta të tyre në ekonomitë e vendeve debitore.

Ai propozoi një bankë globale, të cilën ai e quajti Bashkimi Ndërkombëtar i Likujdimit (International Clearing Union). Banka do të lëshonte monedhën e saj – norma – e cila ishte e shkëmbyeshme me monedhat kombëtare me shkallë fikse këmbimi. Banka do të bëhej njësia e llogarisë mes kombeve, cka do të thotë se do të përdoret për të matur deficitin tregtar të një vendi ose tepricën tregtare.

Çdo vend do të kishte një strukturë overdraft në llogarinë e tij bankare në Bashkimin Ndërkombëtar të Likujdimit, ekuivalent me gjysmën e vlerës mesatare të tregtisë së saj gjatë një periudhe pesëvjeçare. Për ta bërë sistemin të punojë, anëtarët e bashkimit do të kishin nevojë për një nxitje të fuqishme për të pastruar llogaritë e tyre bankare deri në fund të vitit: të përfundojë as me një deficit tregtar, as me një suficit tregtar. Por çfarë do të ishte nxitja?

Keynes propozoi që çdo vend që grumbullon një deficit tregtar të madh (duke  kaluar gjysmën e lejimit të overdraftit  bankar) do të ngarkohej me kamatë në llogarinë e saj. Do të ishte gjithashtu e detyruar të zvogëlonte vlerën e monedhës së saj dhe të pengonte eksportin e kapitalit. Por – ky ishte çelësi i sistemit të tij – ai këmbënguli që kombet me një suficit tregtar do të ishin subjekt i presioneve të ngjashme. Çdo vend me një bilanc kredie bankar që ishte më shumë se gjysma e madhësisë së objektit të saj të mbitërheqjes do të ngarkohej me interes, me një normë prej 10%. Do të ishte gjithashtu i detyruar të rriste vlerën e monedhës së saj dhe të lejonte eksportin e kapitalit. Nëse, deri në fund të vitit, bilanci i saj i kredisë ka tejkaluar vlerën e përgjithshme të overdraftit të lejuar, suficiti do të konfiskohet. Kombet me një suficit do të kishin një nxitje të fuqishme për ta ulur atë. Duke vepruar kështu, ata automatikisht do të pastronin deficite të tjera të kombeve.

Kur Keynes filloi të shpjegonte idenë e tij, në letrat e botuara në 1942 dhe 1943, ajo shpërtheu në mendjet e të gjithë atyre që e lexonin. Ekonomisti britanik, Lionel Robbins, raportoi se “do të ishte e vështirë të ekzagjerohej efekti elektrizues mbi mendimin mbizotërues tek gjithë aparati përkatës  qeverisës … asgjë kaq imagjinare dhe ambicioze nuk ishte diskutuar ndonjëherë”. Ekonomistët në mbarë botën e panë që Keynes e kishte “goditur” atë. Ndërsa aleatët u përgatitën për konferencën e Bretton Woods, Britania e miratoi zgjidhjen e Keynes si pozitën e saj zyrtare negociuese.

Por ka qenë një vend – në atë kohë kreditori më i madh në botë – në të cilin propozimi i tij ishte më pak i mirëpritur. Kreu i delegacionit amerikan në Bretton Woods, Harry Dexter White, iu përgjigj idesë së Keynes: “Ne kemi jemi krejtësisht të vendosur në atë pikë, kemi marrë pozicionin absolutisht jo”. Përkundrazi, ai propozoi një Fond Ndërkombëtar të Stabilizimit, i cili do të vendoste gjithë barrën e ruajtjes së bilancit të tregtisë në vendet me deficit. Ajo nuk do të vendoste kufizime mbi suficitin që mund të grumbulloheshin eksportuesit e suksesshëm. Ai gjithashtu sugjeroi një Bankë Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim, e cila do të sigurojë kapital për rindërtimin ekonomik pas luftës. White, mbështetur nga fuqia financiare e thesarit amerikan, mbizotëroi atë takim. Fondi Ndërkombëtar i Stabilizimit u bë Fondi Monetar Ndërkombëtar. Banka Ndërkombëtare për Rindërtim dhe Zhvillim mbetet krahu kryesor i kreditimit të Bankës Botërore.

Pasojat, sidomos për vendet më të varfra të borxheve, kanë qenë katastrofike. Duke vepruar në emër të të pasurve, duke imponuar kushte që asnjë vend i lirë nuk do të tolerojë, FMN i ka lënë ato në të thatë. Siç ka treguar Joseph Stiglitz, fondi krijon kriza ekzistuese ekonomike dhe krijon kriza ku nuk ekzistonin më parë. Ka destabilizuar kursin e këmbimit, ka rënduar problemet e bilancit të pagesave, ka detyruar vendet në borxh dhe recesion, ka shkatërruar shërbimet publike dhe ka shkatërruar vendet e punës dhe të ardhurat e dhjetëra milionë njerëzve.

Vendet që udhëzon FMN duhet të vendosin kontrollin e inflacionit përpara objektivave të tjera ekonomike; menjëherë hiqni barrierat e tyre ndaj tregtisë dhe rrjedhjen e kapitalit; liberalizojnë sistemet e tyre bankare; të zvogëlojë shpenzimet qeveritare për çdo gjë, përveç shlyerjes së borxheve; dhe të privatizojë asetet që mund t’i shiten investitorëve të huaj. Këto ndodhin të jenë politikat që i përshtaten më mirë spekulatorëve financiarë grabitqarë. Ata kanë përkeqësuar pothuajse çdo krizë që FMN ka tentuar të zgjidhë.

Ju mund të imagjinoni se SHBA, që nga viti 1944 është kthyer nga kreditorja më e madhe në botë në debitorin më të madh të botës, do të ketë shkaktuar keqardhje për pozitën që mori në Bretton Woods. Por Harry Dexter White siguroi se SHBA nuk mund të humbin kurrë. Ai i dha atij fuqi të posaçme të vetos mbi çdo vendim të madh të bërë nga FMN ose Banka Botërore, që do të thotë se ajo kurrë nuk do t’i nënshtrohet kërkesave të padëshiruara të fondit. FMN këmbëngul që rezervat valutore të mirëmbajtura nga vende të tjera mbahen në formën e dollarëve. Kjo është një nga arsyet pse ekonomia amerikane nuk do të rrëzohet, pa marrë parasysh sa borxh është akumuluar.

Të shtunën, udhëheqësit e G20 pranuan se “institucionet e Bretton Woods duhet të reformohen tërësisht”. Por sugjerimet e veta konkrete që ata bënë ishin se FMN-së duhet t’u japë më shumë para dhe se kombet më të varfra “duhet të kenë zë më të fortë dhe përfaqësim“. Ne kemi parë tashmë se çfarë do të thotë kjo: një rritje e vogël në fuqinë e tyre votuese, e cila nuk bën asgjë për të sfiduar kontrollin e vendeve të pasura të fondit, e jo më për veton e SHBA.

A është kjo më e mira që mund të bëjnë? Jo. Ndërsa kriza financiare globale thellohet, kombet e pasura do të detyrohen të pranojnë se problemet e tyre nuk mund të zgjidhen duke u ngatërruar me një sistem jo-kushtetues që është i përcaktuar për të dështuar. Por për të kuptuar pse ekonomia botërore vazhdon të ballafaqohet me probleme, së pari duhet të kuptojnë se çfarë humbi në vitin 1944.

Përgatiti: Klaudio Agolli

---

Shkrirja” financiare, fatkeqësitë mjedisore dhe madje edhe “ndricimi” i Donald Trump – neoliberalizmi ka luajtur rolin e saj tek të gjitha. Pse nuk ka dalë e majta me një alternativë të re?

Imagjinoni sikur njerëzit e Bashkimit Sovjetik edhe sot të mos kishin dëgjuar kurrë për komunizmin.

Ideologjia që dominon jetën tonë , për shumicën prej nesh,nuk ka akoma asnjë emër. Përmendeni atë në një bisedë dhe do të shpërbleheni me një “ngritje supesh”. Edhe nëse dëgjuesit tuaj mund ta kenë dëgjuar termin , ata do të luftojnë për ta përcaktuar atë. Neoliberalizmi: A e dini se çfarë është?

Anonimiteti i saj është si simptomë po ashtu edhe shkak i fuqisë së saj. Ajo ka luajtur një rol të madh në një shumëllojshmëri të shquar krizash si: shkrirja financiare e 2007-8, zhvendosja(ofshore) e pasurisë dhe fuqisë, nga të cilat Panama Papers na ofrojnë thjesht një paraqitje, degradmi i ngadaltë i shëndetit publik dhe arsimit, rikthimi i varfërisë te fëmijët , epidemia e vetmisë, kolapsi i ekosistemeve, ngritja e Donald Trump. Por ne i përgjigjemi këtyre krizave sikur ato shfaqen si të izoluara, me sa duket të pavetëdijshëm se të gjitha ato janë katalizuar ose përkeqësuar nga e njëjta filozofi koherente; një filozofi që ka – ose kishte – një emër. Çfarë fuqie më të madhe mund të ketë se sa të veprojë pa emër?

Aq i përhapur është bërë neoliberalizmi saqë ne rrallë e njohim atë si ideologji. Ne duket se e pranojmë propozimin që ky besim utopik dhe mijëvjeçar përshkruan një forcë neutrale; një lloj ligji biologjik, si teoria e evolucionit të Darvinit. Por kjo filozofi u ngrit si një përpjekje e vetëdijshme për të riformuar jetën njerëzore dhe për të zhvendosur forcën e pushtetit.

Neoliberalizmi e sheh konkurrencën si karakteristikën përcaktuese të marrëdhënieve njerëzore. Ajo ripërcakton qytetarët si konsumatorë, zgjedhjet demokratike të të cilave ushtrohen më së miri nëpërmjet blerjes dhe shitjes, një proces që shpërblen meritën dhe dënon joefikasitetin. Ajo pohon se “tregu” jep përfitime që kurrë nuk mund të arrihen duke planifikuar.

Përpjekjet për të kufizuar konkurrencën trajtohen si armike ndaj lirisë. Taksat dhe rregulloret duhet të minimizohen, shërbimet publike duhet të privatizohen. Organizimi i punës dhe marrëveshja kolektive nga sindikatat portretizohen si shtrembërime të tregut që pengojnë formimin e një hierarkie natyrore të fituesve dhe humbësve. Pabarazia është rikthyer si e virtytshme: një shpërblim për dobinë dhe një gjenerator i pasurisë, që rrjedh poshtë për të pasuruar të gjithë. Përpjekjet për të krijuar një shoqëri më të barabartë janë kundërproduktive dhe moralisht gërryese. Tregu siguron që të gjithë të marrin atë që meritojnë.

Ne, pa e kuptuar, internalizojmë(bëjmë tonat) dhe i riprodhojmë besimet e saj. Të pasurit e bindin veten se e kanë fituar pasurinë e tyre me meritë, duke injoruar përparësitë – siç janë arsimi, trashëgimia dhe klasa – që mund të kenë ndihmuar në sigurimin e saj. Të varfrit fillojnë të fajësojnë vetveten për dështimet e tyre, madje edhe kur nuk mund të bëjnë asgjë për të ndryshuar rrethanat e tyre!

Mos u shqetësoni për papunësinë strukturore: nëse nuk keni një punë, kjo është për shkak se nuk jeni të interesuar. Mos u mërzitni për pamundësinë e mbulimit të kostove të strehimit: nëse karta juaj e kreditit është  jashtë limitit, ju jeni i pakujdesshëm dhe i pafrytshëm. Asnjëherë mos u shqetësoni se fëmijët tuaj nuk kanë më fushë futboli në shkollë: nëse marrin yndyrë dhe bëhen obezë, është faji juaj. Në një botë të qeverisur nga konkurrenca, ata që ngelen prapa quhen dhe vetëpërcaktohen si humbës.

Ndër rezultatet e kësaj ideologjie, siç e dokumenton Paul Verhaeghe në librin e tij “Po mua?” janë epidemitë e vetë-fajësimit, çrregullimet e të ngrënit, depresioni, vetmia, ankthi i performancës dhe fobia sociale. Ndoshta nuk është befasuese që Britania, në të cilën ideologjia neoliberale është zbatuar më rigorozisht, është “kryeqyteti i vetmisë” së Evropës. Ne jemi të gjithë neoliberalë tani.

Termi neoliberalizëm u krijua në një takim në Paris më 1938. Midis delegatëve ishin dy burra që përcaktuan ideologjinë, Ludëig von Mises dhe Friedrich Hayek. Të dy të dëbuarit nga Austria, ata e shikonin demokracinë sociale, të ilustruar nga “Marrëveshja e Re” e Franklin Roosevelt dhe zhvillimi gradual i shtetit të mirëqenies së Britanisë, si manifestim të një kolektivizmi që zinte të njëjtin spektër si nazizmi dhe komunizmi.

Tek “Rruga drejt robërisë” , botuar në 1944, Hayek argumentoi se planifikimi i qeverisë, duke shtypur individualizmin, do të çonte në mënyrë të pashmangshme në kontrollin totalitar. Ashtu si “Burokracia” e Mises, Rruga drejt robërisë u lexua gjerësisht. Ajo u vu në vëmendjen e disa njerëzve shumë të pasur, të cilët panë në këtë filozofi një mundësi për t’u çliruar nga rregullimi dhe tatimi. Kur në vitin 1947, Hayek themeloi organizatën e parë që do të përhapte doktrinën e neoliberalizmit – Shoqëria Mont Pelerin – u mbështet financiarisht nga milionerë dhe fondacionet e tyre.

Me ndihmën e tyre, ai filloi të krijonte atë që Daniel Stedman Jones përshkruan në “Masters of the Universe” si “një lloj neoliberizmi të huaj, ndërkombëtar “: një rrjet transatlantik akademikësh, biznesmenësh, gazetarësh dhe aktivistësh. Mbështetësit e pasur të lëvizjes financuan një varg të madh të “thinktank-eve”(përhapësit e mendimeve) që do të përsosin dhe promovonin ideologjinë. Midis tyre ishin Instituti Amerikan i Ndërmarrjeve, Fondacioni Heritage, Instituti Cato, Instituti i Çështjeve Ekonomike, Qendra për Studime të Politikave dhe Instituti Adam Smith. Ata gjithashtu financuan pozicione akademike dhe departamente, veçanërisht në universitetet e Çikagos dhe Virxhinias.

Ndërsa u zhvillua, neoliberalizmi u bë më i ashpër. Mendimi i Hayek që qeveritë duhet të rregullojnë konkurrencën për të parandaluar formimin e monopolit, u dha rrugë – mes apostujve amerikanë si Milton Friedman – besimeve se fuqia monopole mund të shihet si shpërblim për efikasitet.

Diçka tjetër ndodhi gjatë këtij tranzicioni: lëvizja humbi emrin. Në 1951, Friedman ishte i lumtur që e përshkruante veten si një neoliberal. Por shpejt pas kësaj, termi filloi të zhduket. Akoma më e çuditshme, megjithëse ideologjia u bë më e ashpër dhe lëvizja më koherente, emri i humbur nuk u zëvendësua nga asnjë alternativë e zakonshme.

Por në vitet 1970, kur politikat Keynesian filluan të bien dhe kriza ekonomike goditi në të dy anët e Atlantikut, idetë neoliberale filluan të hyjnë në rrjedhë. Siç tha Friedman, “kur erdhi koha që duhej të ndryshonim …  alternativa ishte gati për t’u marrë”. Me ndihmën e gazetarëve simpatizantë dhe këshilltarëve politikë, elementet e neoliberalizmit, veçanërisht recetat e saj për politikën monetare, u miratuan nga administrata e Jimmy Carter në SHBA dhe qeveria e Jim Callaghan në Britani.

Pasi Margaret Thatcher dhe Ronald Reagan morën pushtetin, pjesa tjetër e pakos së shpejti pasoi: shkurtime masive të taksave për të pasurit, shkatërrimi i sindikatave, liberalizimi, privatizimi, dhe lënia në duart e konkurrencës të shërbimet publike. Nëpërmjet FMN-së, Bankës Botërore, Traktatit të Mastrihtit dhe Organizatës Botërore të Tregtisë, politikat neoliberale u vendosën – shpesh pa pëlqimin demokratik – në pjesën më të madhe të botës. Më e shquar ishte miratimi i saj midis partive që dikur i përkisnin të majtës: Laburistët dhe Demokratët, për shembull. Siç thotë Stedman Jones, “është e vështirë të mendohet për një tjetër utopi që të jetë realizuar kaq plotësisht”.

Mund të duket e çuditshme që një doktrinë që premton “zgjedhje dhe liri” të promovohet me sloganin “nuk ka alternativë tjetër”. Por, siç u shpreh Hayek në një vizitë në Kili të Pinochetit, një nga kombet e para në të cilat programi u zbatua në tërësi, “preferenca ime personale mbështetet drejt një diktature liberale sesa drejt një qeverie demokratike pa liberalizëm”. Liria që ofron neoliberalizmi, që tingëllon aq argëtuese kur shprehet në terma të përgjithshëm, rezulton të thotë liri për heshtën, jo për peshkun. (peshkimi me heshtë nëpër lumenj).

Liria nga sindikatat dhe marrëveshjet kolektive nënkupton lirinë për të mbajtur të “shtypura” pagat. Liria nga rregullimi nënkupton lirinë për të helmuar lumenjtë, për të rrezikuar punëtorët, liri për normat e paarsyeshme të interesit dhe për të hartuar instrumente financiare ekzotike. Liria nga tatimi nënkupton lirinë nga shpërndarja e pasurisë që heq njerëzit nga varfëria.

Siç ka thënë Naomi Klein te Doktrina Shok, teoricienët neoliberalë lejuan përdorimin e krizave për të imponuar politika jopopullore ndërkohë që njerëzit ishin të hutuar: për shembull, pas grushtit të Pinochetit, luftës në Irak dhe Uragani Katrina, të cilin Friedman e përshkroi si “mundësi për reformimin radikal të sistemit arsimor ” në Neë Orleans.

Aty ku politikat neoliberale nuk mund të imponohen në vend, ato vendosen ndërkombëtarisht, nëpërmjet traktateve tregtare që përfshijnë “zgjidhjen e mosmarrëveshjeve të investitorëve-shteteve”: tribunalet “ofshore” në të cilat korporatat mund të bëjnë presion për heqjen e mbrojtjes sociale dhe mjedisore. Kur parlamentet kanë votuar për të kufizuar shitjet e cigareve, për të mbrojtur furnizimin me ujë nga kompanitë minerare, për të ngrirë faturat e energjisë ose për të parandaluar firmat farmaceutike që të dalin nga kontrolli i shtetit, korporatat i kanë paditur në gjyq, shpesh me sukses. Demokracia është reduktuar në teatër.

Një tjetër paradoks i neoliberalizmit është se konkurrenca universale mbështetet në “grumbullimin” dhe krahasimin universal. Si rezultat, punëtorët, punëkërkuesit dhe shërbimet publike të të gjitha llojeve janë subjekte të papërfillshme, të një regjimi shterrues, mbytës të vlerësimit dhe monitorimit, i projektuar për të identifikuar fituesit dhe për të ndëshkuar humbësit. Doktrina që propozoi Von Mises, se do të na ç’lirojë nga makthi burokratik i planifikimit qendror, në fakt krijoi një të ri.

Neoliberalizmi nuk u konceptua si një raketë vetë-shërbimi, por shpejt u bë një e tillë. Rritja ekonomike ka qenë dukshëm më e ngadalshme në epokën neoliberale (që nga viti 1980 në Britani dhe në SHBA) sesa në dekadat e mëparshme; por jo për shumë të pasurit. Pabarazia në shpërndarjen e të ardhurave dhe pasurisë, pas 60 viteve të rënies, u rrit me shpejtësi në këtë epokë, për shkak të goditjes së sindikatave, zvogëlimit të taksave, rritjes së qirasë, privatizimit dhe de-rregullimit.

Privatizimi ose marketizimi[1] i shërbimeve publike, siç janë energjia, uji, trenat, shëndeti, arsimi, rrugët dhe burgjet u ka mundësuar korporatave të ngrenë trarët për asetet thelbësore(me pagese), si për qytetarët ashtu edhe për qeverinë, për përdorimin e tyre. Qiraja është një ndër termat  për të ardhurat e pafituara. Kur paguani një çmim të fryrë për një biletë treni, vetëm një pjesë  kompenson operatorët për paratë që shpenzojnë për karburantin, pagat, mjetet e transportit detar dhe shpenzimet e tjera. Pjesa tjetër pasqyron faktin që ata na kanë në “tytën e pushkës”.

Ata që zotërojnë dhe drejtojnë shërbimet e privatizuara ose gjysmë të privatizuara të Mbretërisë së Bashkuar, bëjnë fitime kolosale duke investuar pak dhe “taksuar” shumë. Në Rusi dhe Indi, oligarkët shtinë në dorë aksionet shtetërore nëpërmjet zjarrvënieve. Në Meksikë, Carlos Slim mori kontrollin e pothuajse të gjitha shërbimeve të telefonisë fikse dhe celulare dhe shpejt u bë njeriu më i pasur në botë.

Financiarizimi, siç thotë Andreë Sayer në “Pse nuk Mund t’i përballojmë të Pasurit”, ka pasur një ndikim të ngjashëm. “Ashtu si qiraja,” argumenton ai, “interesi është: e ardhurat e pafituar që grumbullohet pa asnjë përpjekje“. Ndërsa të varfërit bëhen më të varfër dhe të pasurit bëhen më të pasur, të pasurit marrin kontrollin në rritje mbi një tjetër aset të rëndësishëm: paranë. Pagesat e interesit, me shumicë dërrmuese, janë një transferim i parave nga të varfërit tek të pasurit. Ndërsa çmimet e pronave dhe tërheqja e shtetit nga financimet, ngarkojnë njerëzit me borxhe (mendoni për kalimin nga bursat studentore në kredi studentore), bankat dhe drejtuesit e tyre “fryhen më tej”.

Sayer argumenton se katër dekadat e fundit janë karakterizuar nga një transferim i pasurisë jo vetëm nga të varfërit tek të pasurit, por  edhe brenda radhëve të të pasurve: nga ata që i bëjnë paratë e tyre duke prodhuar mallra ose shërbime të reja për ata që bëjnë paratë e tyre duke kontrolluar asetet ekzistuese dhe marrjen e qirasë, interesin ose fitimet kapitale. Te ardhurat e fituara jane zëvendësuar nga te ardhurat e pafituara.

Politikat neoliberale janë të mbuluara kudo nga dështimet e tregut. Jo vetëm që bankat janë shumë të mëdha për të dështuar, por po ashtu janë korporatat e ngarkuara me ofrimin e shërbimeve publike. Si Tony Judt theksoi në “Ill Fares the Land”, Hayek harroi se shërbimet kombëtare jetësore nuk mund të lejohen të shemben, që do të thotë se konkurrenca nuk mund të vazhdojë rrugën e saj. Biznesi merr fitimet, shteti e mban rrezikun.

Sa më i madh dështimi, aq më ekstreme bëhet ideologjia. Qeveritë përdorin krizat neoliberale si justifikim dhe mundësi për të ulur taksat, privatizimin e shërbimeve publike të mbetura, hapjen e vrimave në rrjetin e sigurisë shoqërore, deregulojnë korporatat dhe ri-rregullojnë qytetarët. Urrejtësit e shtetit tani i zhytin dhëmbët në çdo organ të sektorit publik.

Ndoshta ndikimi më i rrezikshëm i neoliberalizmit nuk është kriza ekonomike që ka shkaktuar, por kriza politike. Aty ku rëndësia  e shtetit është zvogëluar, aftësia jonë për të ndryshuar rrjedhën e jetës sonë përmes votimit gjithashtu tkurret. Në vend të kësaj, teoria neoliberale pohon, njerëzit mund të ushtrojnë zgjedhje përmes shpenzimeve. Por disa kanë më shumë për të shpenzuar sesa të tjerët: në demokracinë e madhe të konsumatorit apo të aksionarëve, votat nuk shpërndahen në mënyrë të barabartë. Rezultati është shfuqizim i të varfërve dhe klasës së mesme. Ndërsa partitë e së djathtës dhe ish-majtistëve miratojnë politika të ngjashme neoliberale, shfuqizimi nga pushteti kthehet në heqjen e lirisë(diskriminim). Një numër i madh njerëzish janë larguar nga politika.

Chris Hedges vëren se “lëvizjet fashiste ndërtojnë bazën e tyre jo nga njerëzit politikisht aktivë, por politikisht joaktive,” humbësit “të cilët shpesh ,me të drejtë, ndjehen sikur nuk kanë zë apo rol për të luajtur në institucionet politike”. Kur debati politik nuk na flet më, njerëzit ndikohen nga sloganet, simbolet dhe ndjenjat impulsive. Për admiruesit e Trump, për shembull, faktet dhe argumentet duken të parëndësishme.

Judt shpjegon se kur “kablli”i i trashë i ndërveprimeve mes njerëzve dhe shtetit është reduktuar në asgjë, përveç autoritetit dhe bindjes, e vetmja forcë e mbetur qëna lidh është fuqia e shtetit. Totalitarizmi që Hayek kishte frikë,ka më shumë gjasa të shfaqet kur qeveritë, duke humbur autoritetin moral që lind nga shpërndarja e shërbimeve publike, reduktohet në autoritet “lajkatarë, kërcënues dhe përfundimisht detyrojnë njerëzit për t’u bindur atyre”.

Ashtu si komunizmi, neoliberalizmi është “Perëndia që dështoi”. Por doktrinat e vdekura lëkunden, dhe një nga arsyet është anonimiteti i saj. Ose më mirë, një grup anonimitetesh.

Doktrina e padukshme e dorës së padukshme nxitet nga mbështetësit e padukshëm. Ngadalë, shumë ngadalë, ne kemi filluar të zbulojmë emrat e disa prej tyre. Ne gjejmë se Instituti i Çështjeve Ekonomike, i cili ka argumentuar me forcë në media kundër rregullimit të mëtejshëm të industrisë së duhanit, është financuar fshehurazi nga British American Tobacco që nga viti 1963. Ne zbulojmë se Charles dhe David Koch, dy nga burrat më të pasur në botë, themelouan institutin që krijoi lëvizjen e Tea Party. Ne gjejmë se Charles Koch, në themelimin e një prej organizatave, vuri në dukje se “për të shmangur kritikat e padëshirueshme, se si organizata kontrollohet dhe drejtohet nuk duhet të reklamohet gjerësisht”.

Fjalët e përdorura nga neoliberalizmi shpesh, fshehin më shumë se sa ata sqarojnë. “Tregu” tingëllon si një sistem natyror që mund të qëndroë mbi ne në mënyrë të barabartë, si graviteti ose presioni atmosferik. Por në fakt ai është i mbushur me marrëdhënie të pushtetit. Çfarë “dëshiron tregu” ka tendencë të nënkuptojë se çfarë dëshirojnë korporatat dhe bosët e tyre.  “Investime”, siç thotë Sayer, nënkupton dy gjëra krejt të ndryshme. Njëra është financimi i aktiviteteve produktive dhe shoqërore të dobishme, tjetra është blerja e aseteve ekzistuese për t’i shfrytëzuar ato me qira, interesa, dividendë dhe fitime kapitale. Duke përdorur të njëjtën fjalë për aktivitete të ndryshme, “kamuflazh të burimeve të pasurisë”, duke na çuar në konfuzion ndërmjet  “nxjerrjes” së pasurisë me krijimin e pasurisë.

Një shekull më parë, “pasanikët e rinj” nënçmonin ata që kishin trashëguar paratë e tyre. Sipërmarrësit kërkonin pranimin shoqëror duke e provuar veten si “qiramarrës” të pasurive. Sot, marrëdhënia është përmbysur: qiradhënësit dhe trashëgimtarët shiten si sipërmarrës. Ata pretendojnë se kanë fituar të ardhurat e tyre të pafituara.

Anonimiteti dhe konfuzioni të përziera me pa-emërësinë dhe pa-vendodhjen  e kapitalizmit modern: modeli i franchise, ku punëtorët nuk dinë për kë po lodhen; kompani të regjistruara përmes një rrjeti të regjimeve sekrete në det të hapur, kaq kompleks saqë edhe policia nuk mund të zbulojë pronarët përfitues; rregullat tatimore që bombardojnë qeveritë; produktet financiare që askush nuk i kupton.

Anonimiteti i neoliberalizmit ruhet ashpër. Ata që janë të ndikuar nga Hayek, Mises dhe Friedman kanë tendencë ta hedhin poshtë këtë term, duke u justifikuar – paksa me të drejtë – se përdoret sot vetëm si përbuzje. Por ata nuk na ofrojnë asnjë zëvendësim(emërtim tjtër). Disa e përshkruajnë veten si liberalë apo liberalë klasikë, por këto përshkrime janë çorientuese dhe çuditërisht vetëkënaqëse, pasi ato sugjerojnë se nuk ka roman për Rrugën drejt Robërisë, Burokracia apo veprën klasike të Fridmanit, “Kapitalizmi dhe Liria”.

Për të gjitha këto, ka diçka të admirueshme në lidhje me projektin neoliberal, të paktën në fazat e hershme. Ishte një filozofi dalluese dhe inovative e promovuar nga një rrjet koherent i mendimtarëve dhe aktivistëve me një plan të qartë veprimi. Ishte i durueshëm dhe këmbëngulës. Rruga drejt Robërisë  u bë rruga drejt pushtetit.

Triumfi i neoliberalizmit gjithashtu pasqyron dështimin e së majtës. Kur ekonomia laissez-faire çoi në katastrofë në vitin 1929, Keynes krijoi një teori gjithëpërfshirëse ekonomike për ta zëvendësuar atë. Kur menaxhimi Keynesian i kërkesës u amortizua në vitet ‘70, kishte pasur një alternativë të gatshme. Por kur neoliberalizmi u shpërbë në vitin 2008 nuk kishte … asgjë. Kjo është arsyeja pse zombie ecën. E majta dhe qendra nuk kanë prodhuar asnjë kornizë të re të përgjithshme të mendimit ekonomik për 80 vjet.

Çdo thirrje e Keynes është një pranim i dështimit. Të propozosh zgjidhje Keynesiane për krizat e shekullit 21 është të injorosh tre probleme të dukshme. Është e vështirë të mobilizohen njerëzit rreth ideve të vjetra; të metat e ekspozuara në vitet ’70 nuk kanë ikur; dhe, ç’është më e rëndësishmja, ata nuk kanë asgjë për të thënë për gjendjen tonë më të rëndë: krizën mjedisore. Keynesianizmi punon duke stimuluar kërkesën e konsumatorit për të nxitur rritjen ekonomike. Kërkesa e konsumatorit dhe rritja ekonomike janë motori i shkatërrimit të mjedisit.

Ajo që historia e Keynesianizmit dhe e neoliberalizmit tregon është se nuk mjafton  vec kundërshtimi për një sistem të thyer. Duhet të propozohet një alternativë koherente. Për punën, demokracinë dhe misionin më të gjerë, detyra kryesore duhet të jetë zhvillimi i një programi ekonomik Apollo, një përpjekje e ndërgjegjshme për të hartuar një sistem të ri, i përshtatur për kërkesat e shekullit të 21-të.

---

George Monbiot per The Guardian

E drejta e popullit të sundojë

(Fjalimi i Theodore Roosevelt ne New York ne 20 Mars 1912)  

Çështja  themelore tani para Partisë Republikane dhe përpara popullit tonë është: A është populli Amerikan i aftë për të qeverisur veten, për të sunduar veten, për të kontrolluar veten? Unë besoj se ata janë. Kundërshtarët e mi e kundërshtojnë këtë. Unë besoj në të drejtën e njerëzve për të sunduar. Unë besoj se shumica e njerëzve të thjeshtë të Shteteve të Bashkuara, ditë pas dite, do të bëjnë më pak gabime në qeverisjen e tyre se çdo klasë ose trup më i vogël njerëzish, pa marrë parasysh aftësitë e tyre. Unë besoj, përsëri, se populli amerikan, si i tërë, është i aftë të vetëkontrollojë dhe të mësojë nga gabimet e tyre. Kundërshtarët tanë janë besnikë kundër  kësaj doktrine;  ata tregojnë besimet e tyre të vërteta, në mënyrën me të cilën ata mbrojnë çdo gjë për ta bërë sundimin nominal të njerëzve të duket një mashtrim. Unë kam shumë pak durim mbi këtë bisedë për tiraninë e shumicës. Kudo që ka tirani të shumicës, unë do të protestoj kundër saj me gjithë zemrën dhe shpirtin tim. Por sot vuajmë nga tirania e pakicave. Është një pakicë e vogël që po rrëmben depozitat tona të qymyrit, fuqitë tona ujore dhe frontet tona të portit. Një pakicë e vogël po fillon me shitjen e ushqimeve të falsifikuara dhe të drogës. Është një pakicë e vogël që qëndron pas monopoleve dhe klikave. Është një pakicë e vogël që qëndron prapa këtij ligji të skllavopronarit  dhe të shërbëtorit, dhe të gjithë kalendarit të padrejtësive sociale dhe industriale. Është një pakicë e vogël që sot përdor sistemin tonë të konventave për të mposhtur vullnetin e shumicës së njerëzve në zgjedhjen e delegatëve të Konventës së Çikagos.

Tiranitë e vetme nga të cilat burrat, gratë dhe fëmijët po vuajnë në jetën reale janë tiranitë e pakicave. Nëse shumica e popullit amerikan do te ishte në fakt tirane mbi pakicën, nëse demokracia nuk kishte një vetëkontroll më të madh se perandoria, atëherë me të vërtetë asnjë fjalë e shkruar nga etërit tanë, që e futën në Kushtetutë nuk mund t’i qëndronte  asaj tiranie.
Asnjë njeri i arsyeshëm që e ka njohur qeverinë e këtij vendi për njëzet vitet e fundit s’do të ankohet se kemi pasur shumë sundimin e shumicës. Problemi ka qenë aq shumë i ndryshëm,sa që në shumë raste dhe në shumë lokalitete, kane mbajtur detyra publike të Shtetit, njerëz të cilët në fakt nuk kanë shërbyer të gjithë njerëzit, por disa klasa speciale ose interesa të veçantë . Unë nuk jam duke menduar vetëm për ato interesa të veçanta që me anë të metodave më të mëdha, si rryshfeti dhe krimi, kanë vjedhur nga njerëzit. Unë jam duke menduar për shumë nga aleatët e respektuar dhe figurat elitare, të cilët kanë sunduar dhe vendosur në një farë mënyre sikur të drejtat e të privilegjuarve jane te një rangu të parë në të gjithë Shtetet e Bashkuara, ndërsa të drejtat e të gjithë njerëzve ishin thjesht si një  borxh i pasiguruar. A e mbivlerësoj rastin? A e kanë trajtuar udhëheqësit tanë politikë gjithmonë ose përgjithësisht , detyrën e tyre për popullin si asgjë më shumë sesa një detyrë për të shpërndarë dhe kontrolluar turmën,dhe per ndarje patronazhi mes tyre? A kanë punuar udhëheqësit tanë gjithnjë ose përgjithësisht për të mirën e qenieve njerëzore, për të rritur begatinë e të gjithë njerëzve, për t’i dhënë secilit mundësinë për të jetuar mirë dhe për të rritur mirë fëmijët e tij? Pyetjet nuk kanë nevojë për përgjigje!!!
Tani ka lindur një ndjenjë e thellë në zemrat e njerëzve, jo të shefave dhe politikanëve profesionistë, jo të përfituesve të privilegjit të veçantë –por një besim i përhapur i njerëzve që mendojnë se kur shumica e njerëzve bëjnë teorinë(ligjin), sundimin, atëherë shërbëtorët e popullit do të vijnë më shpejt për t’iu përgjigjur dhe për t’iu sherbyer, jo për urdherat e interesave të veçanta, por për ato të gjithë popullit. Për të arritur drejt këtij qëllimi, Progresistët e partisë republikane në disa shtete kanë formuluar propozime të caktuara për ndryshim në formën e qeverisë – disa “kontrolle dhe balancime” të reja që mund të kontrollojnë dhe balancojnë interesat e veçanta dhe aleatët e tyre. Ky është qëllimi i tyre. Tani kthehuni për një çast në metodat e tyre të propozuara.
Së pari, ekzistojnë “iniciativa dhe referendumi”, të cilat janë aq të përshtatshme për rastet kur legjislatura respekton komandën e ndonjë interesi të veçantë,   dhe refuzon me kokëfortësi vullnetin e shumicës, shumica mund të hyjë dhe të nxjerrë ligje të drejtpërdrejta. Askush nuk po thote se ështe më mirë të kryhen të gjitha legjet me votim të drejtpërdrejtë të popullit – do të nënkuptonte humbjen e shqyrtimit, të konsultimit me qetësi, por, nga ana tjetër, askush , arteriet mendore të të cilit  nuk kanë janë ngurtësuar, se vë në në dyshim se ndryshimet e propozuara, janë të nevojshme kur legjislatura refuzon të kryejë vullnetin e njerëzve. Propozimi është një metodë për të “kapur” djallin e pamohueshem. Pastaj, është “rithirrja” e zyrtarëve publikë , mbi parimin që një oficer zgjidhet nga njerëzit dhe nëse nuk është besnik, mund të “licensohet” me votën e shumicës para se të përfundojë mandatin e tij. Unë do të flas për “rithirrjen” e gjyqtarëve në një   moment tjtër – ta lëmë mënjanë për momentin – por sa i përket nënpunësve të tjerë, unë nuk kam dëgjuar asnjë argument të thelluar kundër propozimit tonë, përveç se do ta bëjë zyrtarin publik të hezitojë dhe gjithnjë të kujtojë popullin e tij.  Ky argument do të nënkupton që ata mund të mashtrojnë të gjithë njerëzit gjatë gjithë kohës, dhe kjo teori është një nga avujt e mosbesimit në demokraci. Nëse kjo është e vërtetë, por unë besoj se nuk është, është më pak e rëndësishme se sa ndalimi për këta zyrtarë publikë i veprimit kundër interesit të përgjithshëm. Disa shtete e kanë nevojë “Recall-in”, disa jo; për shembull aty ku mandati i të zgjedhurve është i shkurtër, mund të jetë mjaft i panevojshëm; por ka  raste kur “e keqja” është e madhe, dhe ky instrument siguron një kontroll dhe ekuilibër të nevojshëm kundër interesave të veçanta.
Pastaj, kemi “Primatin e drejtpërdrejtë”, të vërtetin, jo atë të Nju Jorkut, dhe Progresistët e ofrojnë atë si një kontroll mbi interesat e veçanta. Duke qenë më i  qarti nga të gjithë, më duket se ky ndryshim është tërësisht i mirë për çdo shtet. Sistemi partiak i   qeverisjes nuk është i shkruar në kushtetutat tona, por është gjithsesi një pjesë vitale dhe thelbësore e formës sonë të qeverisjes.   Në këtë sistem udhëheqësit e partisë duhet të shërbejnë dhe të kryejnë vullnetin e partisë së tyre. Nuk ka nevojë të tregohet se sa larg është kjo teori nga faktet,   ose për të provuar partneritetet vjedhëse vulgare të korporatave dhe kryetarëve, ose për të treguar sa herë qeveria vërtetë qëndron në duart e kryetarit, i mbrojtur nga urdhërat dhe hakmarrja e votuesve nga kukulla e tij në detyrë dhe fuqia e patronazhit. Nga këtu kuptojmë se sa ai është i ndërgjegjshëm dhe se sa e vështirë është të përmbyset ai. Ky fakt është pothuajse pjesë e historise se çdo shteti. Ato janë pika përberese në sistemin tonë politik.   “Parmari i drejtpërdrejtë” do t’u japë votuesve një metodë të gatshme për t’u përdorur, me të cilën udhëheqësi i partisë do të jete për t’iu bindur urdhrit të tyre. Parmari i drejtpërdrejtë, nëse shoqërohet nga një Akti i praktikave korruptive, do të ndihmojë në prishjen e partneritetit korruptiv të korporatave dhe politikanëve.
Kundërshtarët e mi akuzojnë se dy gjëra në programin tim janë të gabuara, sepse ato hyjnë në shenjtërinë e gjyqësorit.   E para është “Recall” i gjyqtarëve; dhe e dyta, shqyrtimi nga populli i vendimeve gjyqësore për çështjet kushtetuese.   Unë kam thënë herë pas here se unë nuk avokatoj “recall-in”e gjyqtarëve në të gjitha Shtetet dhe në të gjitha komunitetet. Në shtetin tim unë nuk e mbroj ate, ose se besoj se është i nevojshëm, sepse në këtë Shtet problemet tona nuk qëndrojnë me korrupsionin prej Karriges, por me përpjekjet e gjyqtarëve të ndershëm por në shërbim të ligjit, për të penguar njerëzit në luftën e tyre për drejtësi sociale dhe trajtim të drejtë. Integriteti i gjyqtarëve tanë nga Marshall te White dhe Holmes, Cullen dhe shumë të tjerë në shtetin tonë është një faqe e shkëlqyer e historisë amerikane. Por unë e them me dashamirësi  se demokracia ka të drejtën për të ndërhyrë në shenjtërinë e gjykatave kur një interes i posaçëm ka korruptuar ate shenjtëri; dhe kjo është pikërisht ajo që ka ndodhur në disa nga shtetet ku Recall-i i gjyqtarëve është një çështje e që vlon. Unë besoj shumë më me dëshirë gjykimin e të gjithë njerëzve në një rast të tillë se sa një tribunal të veçantë – ndoshta e emëruar nga i njëjti pushtet që i dikton komandat- nëse ajo gjykatë nuk është me të vërtetë përgjegjëse për popullin dhe është penguar dhe bllokuar nga teknikat e procedurat pezulluese.
Kam deklaruar se gjykatat e disa shteteve – jo gjithmonë por shpesh – e kanë interpretuar klauzolën e “procesit të rregullt”te kushtetutes se shtetit sikur ajo i ndalon të gjithë njerëzit e Shtetit të miratojne metoda per rregullimin dhe përdorimin e pronës, në mënyrë që jeta njerëzore,   veçanërisht jetën e njerëzve që punojnë, 0të jetë më e sigurt, më e lirë dhe më e lumtur. Askush nuk mund ta anashkaloje lehtësisht këtë deklaratë. Une kam këmbëngulur se ndërtimi i vërtetë i “procesit të rregullt” është ai i shpallur nga Holmes në dhënien e mendimit unanim nga Gjykata Supreme e Shteteve të Bashkuara, kur tha:   “Fuqia policore shtrihet në të gjitha nevojat me rëndësi publike. Mund të vihet në ndihmë të asaj që nga njerëzit sanksionohet ose mbahet si morali mbizotërues apo si  mendim i fortë dhe mbizotërues për dhe është shumë dhe menjëherë e nevojshme për mirëqenien publike “.   Unë insistoj që vendimi i gjykatës së apelit të Nju Jorkut në çështjen Ives, e cila e ka lënë mënjanë vullnetin e shumicës së popullit për sa i përket kompensimit te punëtorëve të dëmtuar në tregti të rrezikshme, ishte e patolerueshme dhe e bazuar në një filozofi të gabuar politike. Unë kërkoj që në të tilla raste kur gjykatat e interpretojnë “klauzolën e procesit të rregullt” të njëjtë sikur e drejta e pronës, me përjashtim të  drejtave të njeriut, sikur kane të parën rëndësi në Kushtetutë, populli mundet, pas shqyrtimit të matur, të votojë, dhe së fundi të përcaktojë nëse ligji të cilin gjykata e fuqizoi do të jetë i vlefshem ose jo. Me këtë metodë mund të qartësohet dhe në fund të konstatohet mendimi mbizotërues i njerëzve të cilët bëjnë kështu “testin e procesit të duhur” në rastin e ligjeve të miratuara për ushtrimin e  pushtetit policor. Metodat e zakonshme tani në modë për ndryshimin e Kushtetutës në praktikë janë provuar plotësisht joadekuate për të siguruar drejtësinë në raste të tilla të shpejta, dhe kanë shkaktuar vonesa dhe padrejtësi të patolerueshme dhe ata që kundërshtojnë ndryshimet që unë propozoj janë kampionë të gabimit dhe padrejtësisë, dhe tiranisë nga të pasurit dhe të fortit,mbi të dobëtit dhe të pafuqishmit.

Roosevelt, Theodore ,26th President of the USA (1901-09),

Kështu që askush të më mos më keqkuptojë, më lejoni të bëj një përmbledhje:
(1) Unë nuk propozoj asgjë në lidhje me Gjykatën Supreme të Shteteve të Bashkuara, ose me Kushtetutën Federale.
(2) Unë nuk propozoj asgjë që ka ndonjë lidhje me “kravatat” e zakonshme, civile apo penale, si individë.
(3) Nuk po flas për “Recall”-in e gjyqtarëve.
(4) Propozoj thjesht se në një tërësi të caktuar rastesh që përfshijnë fuqinë e policisë, kur një gjykatë shtetërore ka lënë mënjanë si jokushtetues një Ligji të miratuar nga  legjislatura për mirëqenien e përgjithshme, çështja e vlefshmërisë së ligjit duhet të përcaktohet, sic Holmes aq mirë perifrazoi, sipas moralit mbizotërues apo opinionit mbizotërues, dhe të paraqitet për vendosje përfundimtare me votë prej popullit,  pas afatit të nevojshëm për shqyrtim.
Dhe unë pretendoj se njerëzit, në natyrën e gjërave, janë gjyqtarë më të mirë se gjykatat të asaj që është mendim mbizotërues,   dhe se gjykatat nuk duhet të lejohen të ndryshojnë filozofinë politike të popullit. Pika ime është ilustruar mirë nga vendimi ifundit i  Gjykatës Supreme, duke vendosur se gjykatat nuk do të marrin juridiksionin mbi një çështje që përfshinte kushtetutshmërinë e ligjit për iniciativën e lirë dhe referendumin të shtetit të Oregonit. Baza e vendimit ishte se një çështje e tillë nuk ishte gjyqësore në natyrën e saj, por duhet të lihet për vendosmëri në departamentet e tjera të koordinuara të qeverisë. A nuk është po aq e thjeshtë edhe cështja kur një politikë sociale e propozuar është për të mirën publike nuk ka karakter juridik, por duhet të zgjidhet nga legjislativi, ose në rastin përfundimtar nga vetë populli?
Presidenti i Shteteve të Bashkuara, Z. Taft, i kushtoi shumicën e kohës kritikave të këtij propozimi në fjalimin e tij të fundit. Ai thotë se ky propozim “Është krejtësisht pa meritë ose dobi dhe, në vend që të jetë në interes të të gjithë njerëzve dhe të stabilitetit të qeverisë popullore,   po mbjell farën e konfuzionit dhe tiranisë “. (Me këtë, ai natyrisht nënkupton tiraninë e shumicës, domethënë,   tirania e popullit amerikan si një e tërë.) Ai gjithashtu thotë se propozimi im (i cili, me te drejte, është thjesht një propozim për t’i dhënë njerëzve një mundësi të vërtetë,   në vend të vetëm një teorike, për të interpretuar dhe ndryshuar një kushtetutë të shtetit me shpejtësi të arsyeshme) do të bënte një ndryshim të tillë  të “varur nga ethet e njerëzve, të pasigurt dhe të paqëndrueshëm si shkak  i votimeve të njëpasnjëshme në ligje të ndryshme, nga shumica të përkohshme dhe të ndryshueshme “; dhe se “kjo i vë sëpatë rrënjës së pemës së lirisë të mirë-drejtuar dhe i nënshtron garancitë e jetës, lirinë dhe pronën pa kthim pas, ndaj impulsit me hope të një elektorati të përkohshem “.
Kjo kritikë është me të vërtetë më e dobta ndaj propozimit tim sesa kritikat e të gjitha qeverive të njohura. Është tërësisht e pabazë, përveç nëse ajo bazohet në besimin se njerëzit janë tërësisht jo të besueshëm. Nëse përcaktimi i Gjykatës Supreme për “Procesin e duhur” në lidhje me pushtetin e policisë është i shëndoshë, atëherë një akt i legjislaturës për të promovuar interesat kolektive të komunitetit duhet të jetë i vlefshem, vetëm nëse ajo mishëron një politikë që mbahet nga morali mbizotërues ose një mendim mbizotërues që është i nevojshëm për mirëqenien publike.
Kjo është çështja që unë propozoj t’i paraqes popullit. Si mund të jetë më mirë dhe më saktësisht i konstatuar morali dhe opinioni mbizotërues se me një votë të popullit? Njerëzit duhet të dinë më mirë se gjykata se çfarë është morali i tyre dhe opinioni i tyre.   Unë kërkoj që ju këtu, dhe të tjerët si ju, t’u jepet mundësia të shprehni pikëpamjet tuaja për drejtësinë dhe moralin publik,  dhe mos u përulni duke lejuar të shpallin mendimet tuaja për ju, disa besimtarë të mirënjohur të filozofive të vjetra, të cilët e lartësojnë formalitetin e formulave mbi nevojat jetësore të jetës njerëzore.
Objekti që kam në mendje ndoshta mund të realizohet me një ndryshim të Kushtetutës së Shtetit, duke hequr nga gjykatat fuqinë për të shqyrtuar legjitimitetin e legjislaturës për një politikë të drejtësisë sociale, duke përcaktuar “procesin e duhur” ligjor në përputhje me pikëpamjet e shprehura nga Drejtesia Holmes e Gjykatës Supreme. Por propozimi im më duket më demokratik dhe, mund të shtoj, më pak radikal. Sepse sipas metodës që sugjeroj, njerëzit mund ta mbështesin edhe gjykatën kundër legjislaturës, ndërsa nëse “procesi i duhur” është përcaktuar në Kushtetutë vendimi i legjislativit do të ishte përfundimtar.
Qëndrimi i z. Taft është qëndrim që është mbajtur që nga fillimi i qeverive tona, megjithëse jo gjithmonë në mënyrë kaq të hapur nga një numër kaq i madh njerëzish me reputacion dhe të nderuar që nuk besojnë në qeverinë popullore dhe, kur ju duhet ta pranojnë atë, e bëjnë me ngurrim dhe e mbulojnë me çdo lloj kufizimi apo kontrolli dhe balance, në mënyrë që të bëjë fuqinë e njerëzve të kufizuar dhe të paefektshme.
Taft e përcakton në mënyrë të drejtë çështjen kur thotë se qeveria jonë është dhe duhet të jetë një qeveri e të gjithë njerëzve nga përfaqësuesite tyre.Ky është një përshkrim i shkëlqyeshëm dhe i moderuar i të gjithë oligarkisë. Ajo përcakton qeverinë tonë si një qeveri të të gjithë njerëzve nga disa prej njerëzve.
Taft, në fjalimin e tij të afërt, e ka bërë ndoshta prezantimin më të mirë të mundshëm për ata që ndihen në këtë mënyrë.   Në thelb, kjo pikëpamje ndryshon vetëm në shprehinë e saj me pikëpamjen e zhveshur nga një prej mbështetësve të tij, kongresmenit Campbell. Kongresmeni Campbell, në një fjalim publik në New Hampshire, duke kundërshtuar propozimin për t’i dhënë popullit kontroll të vërtetë dhe efektiv   mbi të gjithë shërbëtorët e tyre, duke përfshirë edhe gjyqtarët, deklaroi se kjo ishte ekuivalente me lejimin e një ankimin te albitri  prej një tifozi.  Kongresmeni i panjohur Campbell nuk ishte vetë i vetëdijshëm për vërtetësinë cinike me të cilën ai ishte duke vënë qëndrimin e vërtetë të atyre për të cilët ai foli. Por kjo padyshim është qëndrimi i tyre i vërtetë. Koncepti i z. Campbell për rolin që populli amerikan duhet të luajë në vetëqeverisje është se ata duhet të ulen në stadium dhe të paguajnë çmimin e pranimit, por nuk duhet të kenë asgjë për të thënë në lidhje me konkursin që zhvillohet në arenë nga politikanët profesionistë.  Me sa duket z. Campbell injoron faktin se populli amerikan  nuk është thjesht shikues në një lojë, por kanë një rol të rëndësishme në garë , dhe se demokracia nuk do të thotë asgjë nëse ata nuk janë në gjendje dhe të gatshëm për të treguar se ata janë zotërit e vetvetes.
Unë nuk po flas me shaka dhe as nuk dua të jem i pasjellshëm; sepse unë e përsëris se shumë burra të nderuar dhe të karakterit të lartë e besojnë këtë pikëpamje dhe e kanë besuar atë që nga koha e formimit të kombit. Në thelb kjo pikëpamje është se Kushtetuta është një xhaketë e drejtpërdrejtë që do të përdoret për kontrollin e një pacienti të pandrecshem, popullin. Tani, unë mendoj se kjo pikëpamje nuk është vetëm e rreme, por e dëmshme, se kushtetutat tona janë instrumente të dizajnuara për të siguruar drejtësinë dhe shprehjen e matur dhe efektive të vullnetit popullor, se kontrollet dhe balancat janë të vlefshme në atë pikë, dhe vetëm deri aty ku forma jonë e qeverisë nuk është një pengesë e deformuar dhe e padenjë dhe e papërshtatshëme dhe e përdorin vetëm si një mjet për të penguar vullnetin popullor dhe për të parandaluar drejtësinë.
Taft thotë se “çdo klasë” duhet të ketë një “zë” në qeveri.Kjo më duket një keqkuptim shumë serioz i situatës politike amerikane.Problemi i vërtetë me ne është se disa klasa kanë pasur shumë zë. Një nga më të rëndësishmet nga të gjitha mësimet që duhet të mësohen dhe të mësohet është se një njeri duhet të votojë, jo si një përfaqësues i një klase, por thjesht si një qytetar i mirë, interesat kryesore të të cilit janë të njëjta me ato të të gjithë qytetarëve të tjerë të mirë. Besimi në klasa të ndryshme, ku secila prej tyre ka një zë në qeveri, ka krijuar një pjesë të madhe të vështirësive tona të tanishme; sepse kushdo që beson në këto klasa të veçanta, me nga një zë, në mënyrë të pashmangshme, megjithëse pa vetëdije, tenton të punojë, jo për të mirën e të gjithë njerëzve, por për mbrojtjen e disa klasave të veçanta, zakonisht në të ato ku ai i përket. I njëjti parim zbatohet kur z. Taft thotë se gjyqësori nuk duhet të të jetë “përfaqësues” i njerëzve në kuptimin që legjislativi dhe ekzekutivi janë. Kjo është krejtësisht e vërtetë për gjyqtarin kur ai është   duke kryer vetëm funksionet e zakonshme të një gjyqtari nën rrobë midis njeriut dhe njeriut. Nuk është e vërtetë për gjyqtarin e angazhuar në interpretimin,   për shembull në çështjen e procesit të rregullt, ku gjyqtari është duke konstatuar mendimin mbizotërues të popullit (siç e thotë Gjyqtari Holmes). Kur e ushtron këtë funksion, ai nuk ka të drejtë të lejojë që filozofia e tij politike të ndryshojë dhe të pengojë vullnetin e shumicës.  Në atë funksion   gjyqtari duhet të përfaqësojë popullin ose ai dështon në provën e dhënë nga Gjykata Supreme. Merrni Aktin e Kompensimit të Punëtorëve këtu në Nju Jork.   Ligjvënësit na dhanë një ligj në interes të njerëzimit, të drejtësisë dhe të trajtimit të drejtë. Duke vepruar kështu, ata përfaqësonin popullin dhe e përfaqësonin atë mirë. Disa gjyqtarë e deklaruan si ligj kushtetues në shtetin tonë, si dhe disa gjykata në shtete të tjera i deklaruan ligje të ngjashme kushtetuese, dhe Gjykata Supreme e vendit shpalli një ligj të ngjashëm që prek njerëzit në biznesin ndërshtetëror si kushtetues; por gjykata më e lartë në Shtetin e Nju Jorkut, gjykata e apelit, deklaroi se ne, populli i Nju Jorkut, nuk mund të kishim një ligj të tillë. Mbaj mend se në këtë rast ligjvënësit dhe gjyqtarët njësoj zinin pozita përfaqësuese; Dallimi ishte thjesht se të parët na përfaqësuan ne mirë dhe të fundit na përfaqësuan si të sëmurë(te paafte). Mos harroni se ligjvënësit premtuan atë ligj, dhe u kthyen nga populli pjesërisht si pasojë e një premtimi të tillë.   Ky gjykim i popullit nuk duhet të ishte lënë mënjanë vecse po të ish iracional.  Megjithatë, në rastin e Ives, gjykata e apelit e Nju Jorkut vlerësoi politikën e ligjit dhe përfundimin që kërkoi arrijë; dhe më pas deklaroi se njerëzve u mungonte fuqia për të bërë drejtësi!
Taft përsëri dhe përsëri, në citatet që kam dhënë dhe gjetkë përmes fjalëve të tij, shpreh mosbesimin e tij tek njerëzit kurata votojnë në votime.Në një fjali ai thotë se propozimi jep ” fuqi një elektorati impulsiv, shumice momentale  dhe përgatit rrugën për ushtrimin e mundshëm të tiranisë më të madhe. “Diku tjetër ai flet për” pasigurinë e eksituar ”   dhe “vendosmërinë e paqëndrueshme” të ligjeve nga “shumicat e përkohshme dhe të ndryshueshme”; dhe përsëri ai thotë se sistemi që unë propozoj “do të rezultojë në pezullimin ose moszbatimin e garancive kushtetuese sipas tekave të popullit, “e cila do të shkatërronte” të gjithë konsistencën e mundshme për interpretimet jokonstitucionale.  Më duhet ta dëshiroj dallimin e saktë që duhet bërë midis asaj që z. Taft e quan ” impuls momental i një mazhorance të përkohshme ” kur aplikohet për një pyetje të tillë që unë ngre dhe çdo pyetje tjetër në përgjithësi.  Mos harroni se propozimi im për të rishikuar një rregull të vendimiarrjes me votim popullor, duke ndryshuar ose interpretuar, deri në atë masë Kushtetutën, sigurisht  merr të paktën dy vjet nga koha e zgjedhjes së legjislaturës që e ka miratuar aktin. Ndërsa vetëm katër muaj duhen nga emërimi deri te zgjedhja e një personi si President, për të mbajtur për katër vjet zyrën më të rëndësishme në vend. Në një nga fjalimet e tij, z. Taft flet për “zërin e njerëzve si të dytët pas zërit të Perëndisë”. Me sa kuptoj, atëherë, vendimi i popullit për presidencën, pas katër muajsh diskutimi, duhet të trajtohet si ” zëri pranë të Perëndisë”; por nëse, pas dy vjetësh mendimi të matur, ata vendosin që gratë dhe fëmijët të mbrohen në industri, ose burrat të mbrohen nga orët e tepruara të punës nën kushte jo higjienike,   ose punonjësit me mëditje të kompensohen kur humbin jetën ose gjymtyrë në shërbim të të tjerëve, atëherë vendimi i tyre menjëherë bëhet një “trill” dhe “i ethshëm”   dhe “i paqëndrueshëm” dhe një ushtrim i “tiranisë më të madhe” dhe “hedhja e sëpatës në rrënjën e pemës së lirisë”.
Duket absurde të flasësh për një konkluzion të arritur nga populli pas dy vitesh diskutim, pas një shqyrtimi të thellë para legjislativit,  pas një shqyrtimi të thellë para pguvernatorit, pas një shqyrtimi të thellë para gjykatësve, dhe pastaj një debati publik të plotë për katër apo gjashtë muaj, si “një impuls momental i një mazhorance të përkohshme”. Nëse gjuha e zotit Taft e përshkruan saktësisht kështu një veprim të tillë të popullit, atëherë ai vetë dhe të gjithë presidentët e tjerë janë zgjedhur nga “impulsi momental i një mazhorance të përkohshme”; gjithashtu kushtetuta e çdo shteti, dhe Kushtetuta e kombit, dhe të gjitha ndryshimet e tyre janë miratuar, nga   “Impulsi momental i një mazhorance të përkohshme.” Nëse ai ka të drejtë, ishte “impulsi momental i shumicës së përkohshme” që themeloi,   dhe një impuls tjetër i cili e përjetësoi këtë komb.
Pozicioni i zotit Taft është krejtësisht i qartë.  Që në këtë vend ne kemi një klasë speciale njerëzish më të mençur se njerëzit, të cilët janë mbi njerëzit, të cilët nuk mund të arrihen nga njerëzit, por që i qeverisin ata dhe duhet t’i qeverisin; dhe që mbrojnë klasa të caktuara të njerëzve nga të gjithë njerëzit. Kjo është doktrinë e vjetër, e vjetër, e cila ka sunduar me mijëra vjet jashtë vendit tonë; që edhe këtu në Amerikë është vepruar disa herë hapur, e nganjëherë fshehurazi, në dyzet vitet e fundit, nga shumë njerëz të jetës publike dhe private, dhe më vjen keq të them edhe nga shumë gjykatës; një doktrinë e cila në të vërtetë ka prirje të krijojë një bastion të privilegjuarish, një bastion i padrejtë që mbron interesat e veçanta kundër të drejtave të popullit në tërësi. Kjo doktrinë është për mua një doktrinë e tmerrshme;   sepse efekti i saj është dhe do të jetë, t’i kthejë gjykatat në mburojën e të privilegjuarve kundër të drejtave popullore. Natyrisht, çdo mbajtës dhe përfitues i këtyre privilegjeve të shtrembëruara përshëndet me zë të lartë doktrinën. Nën guackën e kësaj doktrine klauzolat e shtrembëruara  kthehen në ligje, që njerëzit e pasur dh të pushtetshëm kontrollojnë legjislacionin. Burrat e pasur që lavdërojnë këtë doktrinë, këtë teori, do të bënin mirë ta kujtonin se për shkak të adoptimit të saj nga ana e gjykatave  ka aq shumë mosbesim nga punëtorët dhe populli për gjykatat. E mohoj kategorikisht që teoria ka punuar aq mirë saqë duhet ta vazhdojmë atë. Unë me zell kërkoj që të këqijat dhe abuzimet që ajo ka prodhuar të bërtasin me zë të lartë për korrigjim; dhe i vetmi ilaç i vërtetë është rivendosja e fuqisë për të qeverisur drejtpërdrejt tek njerëzit dhe për ta bërë shërbëtorin publik direkt përgjegjës për të gjithë njerëzit njësoj- dhe jo për një pjesë të tyre apo një  “klase” prej tyre.
Taft ka shumë frikë nga tirania e shumicës.Për njëzet e pesë vjet këtu në shtetin e Nju Jorkut, në përpjekjet tona për të marrë drejtësi sociale dhe industriale, kemi vuajtur nga tirania e një pakice të vogël.Ne jemi mohuar nga gjykatat, tani nga një tjetër, si në “Rastin Bukëpjekësve”, ku gjykatat e anashkalojnë ligjin që kufizon orët e punës në furrat e bukës – duke ju përmbajtur “klauzolës së procesit të rregullt” përsëri si në rastin e Aktit të Kompensimit të Punëtorëve , si në rastin e Shtëpisë së Fabrikës së Purove në të gjitha këto dhe shumë raste të tjera na janë mohuar nga pakicat e vogla,   nga disa burra të denjë në karrige, të filozofisë së gabuar politike , të drejtën për të mbrojtur popullin tonë në jetën e tyre, lirinë e tyre dhe ndjekjen e lumturisë së tyre. Sa për “qëndrueshmërinë” pse procesverbali i gjykatave, në një rast të tillë si tatimi mbi të ardhurat, për shembull,   është kaq i mbushur me “paqëndrueshmëri”(luhatshmëri), saqë frika e shprehur për “paqëndrueshmërinë” nga ana e popullit duket se është fëminore. …

Ky artikull ngrihet kundër një dogme dhe prandaj mund të provokojë fillimisht një reaksion natyror tek lexuesit. Por shpresoj që, argumentat dhe analiza të zgjojë një debat kritik se përse përqasja e deritanishme, është e gabuar parimisht dhe praktikisht.

 

Shitja e Telekom Albania një mundësi për Bursën e Shqipërisë

 

Lajmi për një shitje të mundshme të Telekom Albania nga Deutsche Telekom zgjoi shume interes dhe polemika. Megjithëse kompanitë e telekomunikacionit mobil në vend kanë qenë gjithmonë në duar të kompanive të huaja, mundësia e shitjes së Telekom Albania tek një kompani Serbe apo Bullgare shkaktoi një paranojë rreth problemit të sigurisë kombëtare duke qenë se kompanitë telefonike përveçse zotërojnë një bazë të dhënash të popullsisë kanë gjithashtu në dorë instrumentet e përgjimit dhe gjurmimit të personit.

Duke mos dashur të zgjeroj analizën drejt një fushe që është jashtë ekspertizës time profesionale dhe duke i marrë deri në një masë seriozisht shqetësimet e mësipërme, unë do të ndalesha tek oportuniteti që shfaqet në këtë skenar për të rikthyer një investim strategjik në duart e shqiptarëve apo thënë në terma ekonomik për të mbajtur këtë kapital brenda vendit.

Pse populli është qeveria më e mirë e mundshme dhe është e pamundur të devijojë sistemi deri në degradim nëse pushteti është i lidhur direkt me popullin!

Pse është e vështirë të luftohet OLIGARKIA?

Konsiderata të një shqiptari që studjon në Gjermani

 

Nga Dr. Eugen Musta